06.08.2025
21:44

1.2.Oliy ta’lim tizimida sifatni ta’minlashda nnovasion texnologiyalarni qo‘llashning asosiy xususiyatlari

Uzluksiz ta’lim har bir shaxsning kasbiy va umumiy rivojlanishi uchun maqbul shart-sharoitlarni ta’minlash borasidagi ijtimoiy siyosatning yetakchi sohasi, jamiyat uchun esa, uzluksiz ta’lim ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlantirishning muhim sharti, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonini tezlashtiruvchi hamda uning kasbiy va madaniy salohiyatini oshirib boruvchi mexanizm hisoblanadi. Jahon hamjamiyati uchun uzluksiz ta’lim xalqaro hamkorlik asosida milliy madaniyatlarni va umuminsoniy qadriyatlarni saqlash, rivojlantirish va o‘zaro boyitish usuli hisoblanadi.
Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari va vazifalari ta’lim sohasiga oid me’yoriy-xuquqiy hujjatlarda o‘z aksini topdi. Jumladan, ta’lim standartlarining o‘ziga xos xususiyati, bu-ta’lim jarayonida talaba tomonidan olingan kompetensiya hisoblanadi. Ma’lumki, kompetensiya deganda, ma’lum ishda muvaffakiyatli faoliyat olib borish uchun bilim, ko‘nikma va shaxsiy fazilatlarni ko‘llay olish qobiliyati tushuniladi.
Ta’lim sifati deganda, shunday kompetentli mutaxassislar tayyorlashning zaruriy darajasini ta’minlash tushuniladiki, ular samarali kasbiy faoliyatga layokatli, ilmiy-texnik tarakkiyot sharoitida tez moslashuvchan, o‘z sohasidagi zamonaviy texnologiyalar bilan ishlay biladigan, kasbiy vazifalarni yechishda olgan bilimlaridan foydalana oladigan bo‘lsin.
Ta’lim sifati iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning xozirgi va kelgusi extiyojlariga ta’lim tizimining mutanosiblik darajasi bilan belgilanadi. Ta’lim va kasbiy ta’lim sohasidagi isloxotlar bandlik siyosati, ijtimoiy muxofaza, ishlab chiqarish, savdo va investisiya sohasidagi chora-tadbirlar bilan uyg‘unlikda olib borilgandagina, samarali bo‘ladi. Shu ma’noda aytish mumkinki, ta’lim sifati, bu-anik maqsadga erishishda va xayot farovonligini ta’minlashda aniq sharoitlarda egallangan bilimlarga bo‘lgan extiyojdir.
Oliy ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni boshqarishda boshqaruvning ijtimoiy adolat prinsipi muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda har bir pedagogik jarayon ishtirokchilari boshqalar bilan teng mavqega ega bo‘lgan tarkibda shunday boshqarilishni nazarda tutadiki, ma’muriyat bilan o‘zaro munosabatlarda faqat shaxsning maqsadi emas, balki boshqaruvning maqsadiga ustuvorlik berish qulayligini tan olish sifatida tushunishga asoslaniladi. Ushbu tamoyildan kelib chiqadigan asosiy talablar:
nafaqat ta’lim, balki ijtimoiy yuklamani o‘qituvchilar o‘rtasida teng ravishda taqsimlashga intilib, ularni ijtimoiy tuzilishga ehtiyotkorlik bilan va bosqichma-bosqich kiritish;
o‘zlarining kasbiy va boshqa qobiliyatlarini nafaqat "pedagogik yulduzlarga", balki barcha o‘qituvchilarga namoyish etish uchun imkoniyat va shart-sharoitlar yaratish;
o‘qituvchilar faoliyatini rag‘batlantirish, ob’yektiv ravishda ularga teng ravishda "boshlang‘ich" imkoniyatlar berish asosida baholash;
har doim, o‘qituvchining mehnatini baholashda uning mehnat yutuqlari va ularning jamoatchilik e’tiborini hisobga olish;
professor-o‘qituvchilar tarkibidagi ijtimoiy adolatning kafolatlaridan biri bu oshkoralik, boshqaruv apparatining barcha faoliyatini jamoada muntazam ravishda yoritib borish;
ijtimoiy adolat darajasi har doim jamoatchilik fikrida aks ettirilganligini hisobga olish, uni yaxlit va individual parametrlar bo‘yicha baholash.
Fikrimizcha, oliy ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni boshqarishda boshqaruvning maqsadni uyg‘unlashtirish tamoyili muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu tamoyil ta’lim maqsadlariga muvofiqlikni va maqsadga yo‘nalgan faoliyatni ta’minlaydi. Natijada, maqsad yaxlitligi ta’lim tizimini boshqarish vazifasi bilan uyg‘unlikda, professor-o‘qituvchilar faoliyatini o‘quv yurtining umumiy maqsadlariga mos keladigan vaziyatda vujudga keladi. Ushbu tamoyilga asosan, ta’lim muassasasida nima qilinsa, barchasi mazmunli, oldindan tuzilgan, pedagogik maqsadga muvofiq amalga oshiriladi hamda o‘quv yurtidagi maqsadli yaxlitlik darhol shakllanmaydi, bu rahbarning kadrlar bilan uzoq va mashaqqatli mehnatining mahsulidir. Binobarin, yuqoridagilardan shunday xulosa kelib chiqadiki, ta’lim muassasasi maqsadlari o‘qituvchining e’tiqodi, ta’lim muassasasining asosiy qadriyatlari va madaniyati bilan bog‘liq ravishda takomillashadi.
Oliy ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonlarni boshqarishda boshqaruvning individual yondashish tamoyili rahbar va o‘qituvchilarning individual xususiyatlarini, ularning kasbiy tayyorgarligi, qiziqishlari, hayotiy tajribasi va ijtimoiy tajribasini hisobga olishni nazarda tutadi. Ushbu tamoyilga muvofiq, individual yondashuv faqat har bir o‘qituvchining ish tizimini va uning shaxsini chuqur o‘rganishga asoslangan bo‘lishi mumkin, shuningdek pedagogik yuklamaning o‘qituvchi bajarishi mumkin bo‘lgan hajmi, chastotasi va shakllari, uning mustaqilligi, didaktik va uslubiy erkinligi, rag‘batlantirish, talablarni kengaytirish xususiyatlarini inobatga olish, hamda o‘qituvchi bilan individual ish jarayonida unga ijobiy sifatlar va fazilatlarni mustahkamlashga yordam berish talab etiladi.
 Ta’lim muassasasini boshqarishda individual yondashuvning asosiy vazifalaridan biri o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini bosqichma-bosqich rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, o‘qituvchi uchun individual maqsadlarni va ularga erishish bosqichlarini belgilash, ularni o‘z faoliyatlarini muvaffaqiyatli tashkil qilishga sabab bo‘ladi.
    Ma’lumki, bugungi kunda texnologik yondashuvga asoslangan paradigmadan ta’lim jarayonida keng foydalanilmoqda. Ayniqsa, pedagogik texnologiyalarni loyihalash va rejalashtirish masalasi oliy ta’lim tizimida  etakchi tendensiya sifatida namoyon bo‘lmoqda. Biroq loyihalash va rejalashtirishga doir faoliyatning mazmun-mohiyati hamma uchun birdek tushunarli bo‘lmayapti. Shuning uchun fanlar bo‘yicha yaratilayotgan ta’lim texnologiyalarida formallik, takroriylik, maqsad va vazifalarning nomuvofiqligi, qayta aloqalarning intensiv emasligi, loyihalash va rejalashtirishning ketma-ket amalga oshirilmasligi kabi kamchiliklar ko‘zga tashlanmoqda.
Ta’limga texnologik yondashuv o‘qituvchidan o‘quv mashg‘ulotiga tayyorlanish jarayonida juda ko‘p mehnat qilishni talab qiladi. Mazkur jarayonda professor-o‘qituvchi har bir mavzu bo‘yicha o‘quv maqsadini oydinlashtirish, pedagogik vazifalarni to‘g‘ri qo‘yish, o‘quv faoliyati natijalarini aniqlashtirish, ta’limni tashkil etish shakl,  metod va vositalarini to‘g‘ri tanlab olish, o‘quv vaqtini oqilona taqsimlash orqali o‘qituvchi va talabaning faoliyatini aniq tartiblangan algoritmini hosil qilishi lozim. Ana shu tartibda o‘quv jarayonini loyihalay olgan professor-o‘qituvchigina talabalarning o‘quv-bilish faoliyatini erkin boshqara oladi.
          Ta’lim – boshqariladigan jarayon bo‘lib, uning natijasi, ko‘p jihatdan, tayyorlangan didaktik loyihaga bog‘liq. Didaktik loyiha esa ta’lim texnologiyasining mahsulidir. O‘quvchi-talabalarning bilish faoliyatini didaktik loyihaga ko‘ra boshqarish ta’lim texnologiyasining pedagogik asosi sanaladi. Har qanday jarayonning boshlanishi va yakuni mavjud bo‘lganidek, didaktik loyihani amalga oshirishning ham kirish va chiqish nuqtalari bor.
        Ikki nuqta orasiga juda ko‘p nuqtalarni joylashtirish mumkin bo‘lganidek, didaktik loyihani amalga oshirish ibtidosi bilan intihosigacha bo‘lgan masofada ta’limning samarali usullari, vositalari ko‘p topiladi. Bu yerda ta’lim texnologiyasi eng samarali usul bo‘lib, ta’limning samarali shaklini tanlashda o‘qituvchiga yordamga keladi. Demak, maqsaddan etalonga yetib kelguncha, o‘qituvchi va o‘quvchi – talaba  ongi juda ko‘p hodisalar bilan uchrashadi.
        Ta’limga texnologik yondashish – bu ma’lumot va ta’lim mazmunini atroflicha tahlil qilish yo‘li bilan o‘quv – tarbiya  jarayonining umumiy, xususiy maqsadlarini tahlil qilish, o‘qituvchi va o‘quvchi – talaba  maqsadlarining uchrashgan nuqtalarida, xususan o‘qitishning maqsadi, o‘qish maqsadida ta’limning didaktik maqsadini belgilash asosida ta’limni loyihalash va amalga oshirish yo‘llari bilan mo‘ljaldagi etalonga erishishdir.
Umuman, ta’lim texnologiyasi haqida gap ketganda o‘zaro daxldor bir qator hodisalarni bir-biridan farqlashga ehtiyoj tug‘iladi:
ta’limni didaktik loyihalash;
 loyihani amalga oshirish;
ta’limning joriy va oraliq natijasiga ko‘ra didaktik loyihaga tuzatish va o‘zgartirishlar kiritish;
 ta’limni takrorlash va yakuniy nazoratdan iborat.
Bu hodisalarning birinchi va ikkinchisi an’anaviy ta’lim tajribasida ham uchraydi. Ta’lim texnologiyasining an’anaviy ta’lim tizimidan farqi shundaki, ta’lim natijasi va uning etalon darajasida bo‘lishi doimo o‘qituvchi – pyedagog  hamda o‘quvchi – talabaning  diqqat markazida turadi. O‘qituvchi ta’lim natijasini tez-tez tekshirib, talabalarning o‘zlari erishgan yutuqlardan ogoh qilib turadi va talabalar o‘zlari erishgan yutuq va kamchiliklarni anglab, yutuqlarini yanada ko‘paytirishga, kamchiliklarini esa bartaraf etishga harakat qiladilar. Talabalar ta’limning zaruriyligini,  ular ta’lim jarayonining haqiqiy sub’yektiga aylangan paytida sezishadi.
Ta’lim muhitida bozor munosabatlarini joriy etish jarayoni ishtirokchilar o‘rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni tasvirlovchi ta’lim xizmati bozori, raqobatbardoshlik, mijoz, degan tushunchalarni ta’lim tizimida paydo bo‘lishiga, ta’lim tizimidagi mavjud gorizontal va vertikal munosabatlarni tubdan o‘zgarishiga olib keldi. Ayni paytda, ta’limni, tashkiliy, iqtisodiy, pedagogik, uslubiy va texnologik qayta shakllantirishga yangi yondashuvlar talab qilinmoqda. Shuning uchun, ta’lim tizimi faoliyatini tubdan yangi shakllari uchun, mamlakatdagi ta’lim muassasasi ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlariga asoslangan ta’lim rivojlanishining  strategiyasini loyihalashtirishga, ta’lim xizmati bozorining dinamikasiga ehtiyoj yuzaga keldi.
Ushbu muammoni hal qilishning samarali usullaridan biri ilmiy va innovasion yondashuvga asoslangan an’anaviy va global tendensiyalar, eng yaxshi tajribalar hisoblanadi. So‘nggi yillarda, innovasion yondashuv asosida ta’lim tizimini individual komponentlarini rivojlantirish  bo‘yicha turli ilmiy-tadqiqotlar, turli darajadagi yoki bosqichdagi o‘quv jarayonlarini innovasion boshqarish, innovasion jarayonlarni modellashtirish,  innovasion faoliyat uchun o‘qituvchilar tayyorlash dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
OTMning obro‘sini  shakllanishining asosiy mexanizmi o‘qitish  sifati va ta’lim xizmatlari sifatiga bog‘lik. Iste’molchi, ya’ni ta’lim oluvchiga ko‘rsatilgan sifatli ta’lim xizmatigina uning ijobiy o‘rnini  shakllantiradi. OTMni samarali boshqarish va ijobiy imidjini shakllantirish ta’lim xizmati bozorida raqobatbardosh pozisiyani egallashi innavasion yondashuvni talab etmoqda.
Bunday innavasion yondashuv pyedagogik mavjud metodologiya   tajribasi  va  o‘quv  amaliyotining  mavjud  innovasion  yo‘nalishlari  yordamida  amalga  oshirilishi  lozim.  Innovasion ta’lim jarayonlari kashshof bo‘lgan  nazariy va amaliy faoliyatning yetakchi rolini qo‘llab-quvvatlash,  pedagogik ilm-fan va amaliyotning  rivojlanishi  integrasiya uchun asos  hisoblanadi. Shu bilan bir vaqtda, ijodkorlik, yangi pedagogik bilim tamoyillari,  ta’lim yangiliklari  va ijodiy shaxsni shakllantirilishi yaqqol namoyon bo‘ladi (1.1-rasm). 
Innovasion ilmiy pedagogik nazariyalar tahlili ta’limda innovasion jarayonlarning bir qator xususiyatlarini aniqlashga  imkon berdi:
              nisbiylik, innovasiyaning davriy takrorlanishi;
              innovasiyalarning jamiyatda  ijtimoiy-iqtisodiy  o‘zgarishlari;
innovasiyalarning amaliyotda  nazariyaga nisbatan  ustuvorligi;        innovasiya  amalda  nazariy asosga tayangan holda,  paydo bo‘linishi;
dunyoning  ilmiy holati,  ta’lim  o‘zgarishlarida innovatsiyalarning shartliligi;
har  doim  ilmiy  tafakkur  bilan  ta’lim yangiliklarini  yaratuvchisi,  kundalik  shug‘ullanuvchi  va  shu  boisdan,  uning  ta’sirini  boshidan  o‘tkazadigan  o‘qituvchi xisoblanishi;
              innovatsiyalarning «milliy xarakteri»(1.2-rasm).
Shuningdek, universal innovasiyalar ham mavjud, misol  uchun ta’lim  tizimida turli kompyuter  dasturlaridan  muvaffaqiyatli  foydalanish  butun  dunyo  bo‘ylab  amalga  oshirilgan, lekin, shunday innovatsiyalar ham mavjudki, ular ancha qiyinchiliklar bilan amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda innovatsiyalarning  yangi ta’lim paradigmasiga mos kelish uchun, o‘zini maqsadli ravishda ijodiy shaxs sifatida shakllantirishni o‘rganish juda  muhim hisoblanadi. Innovasion ta’lim jarayonida o‘qituvchi va talaba  pozisiyasining faolligi shundan iborat bo‘ladiki, ularning har biri o‘z  faoliyatini va xaddi-harakatini boshqaruv sub’yekti sifatida namoyon  qiladi. Umuman olganda, bu jarayonni talaba sub’yektining shakllanish  jarayoni deb atash mumkin, chunki talaba shaxsi va uning kasbiy-texnologik   madaniyati ta’lim jarayonining texnologik tashkillashtirilganligi  natijasidir.
Ta’lim jarayonining «innovasion» texnologikligi talabani nafaqat  ijtimoiy - kasbiy bilimlar bilan ta’minlaydi, balki unda kasbiga xos  sifatlar shakllanishiga ham yordam beradi. Ta’lim jarayonining texnologizasiyasi uchta  asosiy  maqsadni hal qilishga qaratilgan:
            davlat manfaatlariga mos xolda, talabani bo‘lajak mutaxassis sifatida tayyorlaydi;
            talabani jamiyat a’zosi sifatida shakllantirib, ijtimoiy tajriba, qadriyatlarni, me’yorlarni anglagan jamiyat manfaatlari bilan hamohang faoliyat ko‘rsatuvchi kadrni tayyorlaydi;
            talabani faol, tashabbuskor, mantiqan fikrlovchi individ sifatida rivojlantiradi.
Shuni takidlab o‘tish lozimki, o‘qituvchining innovasion faoliyatga tayyorligining ijtimoiy va kasbiy muhim sifatlari, nafaqat ta’lim muassasasidagi iqtisodiy va moliyaviy vaziyatga, balki bevosita bu sifatlarning talab etilganligi bilan ham bog‘liqdir.
Kasbiy jihatdan muvaffaqiyatli o‘qituvchilarning malakalari va kasbiy sifatlari zamonaviy oliy ta’limning asosiy talabidir. Innovator – pedagoglar  bugungi kun oliy ta’limining talabi bo‘lib, kasbiy chuqqilarga erishish uchun malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslarida ta’limni chuqurlashtirish zarur. Fakultetlarda professor-o‘qituvchilar innovasion faoliyatini keng yoyish, yosh o‘qituvchilarga o‘rgatish, interaktiv o‘qitish usullarini ochiq darslarda namoyon qilish zarur.
Innovasion faoliyatni qo‘llashda quyidagi bir qator natijalarga erishish imkonini beradi:
o‘qituvchilarda kasbiy funksiyalari to‘g‘risidagi tor tushunchani o‘zgartirishga olib keladi;
              pedagogik va ijodiy qobiliyatlarini transformasiya qilish, ya’ni boshqalarga o‘rgatish imkoniyatini kengaytiradi;
              o‘z faoliyatlarini baholashning yangi usullarini topish, kasbga bulgan qarashni o‘zgartirishga olib keladi.
Innovatsiyalarni joriy etishda qo‘yidagi bir qator g‘oyalarga  asoslaniladi:
              rag‘batlar va dispozisiyalar asosida ikkala sub’yekt tomonidan kasbiy faoliyatni ongli ravishda tahlil qilish;
              me’yor va standartlarga tanqidiy munosabat;
              ma’nolar tizimini tuzish va refleksiyasi;
              kasbiy madaniyat, muhit va yangiliklarga ochiqlik;
              har qanday faoliyatga ijodiy yondashish, ko‘rsatilgan me’yorlardan chetga chiqish, tashabbuskorlik;
              ikkala sub’yektning o‘z-o‘zini realizasiya qilishiga intilishi;
              ta’lim mazmuni elementlarini takomillashtirish.
Ta’lim texnologiyalari va pedagogik texnologiyalar, ta’lim va o‘qitish tushunchalarining qiyosiy taxlili  bu tushunchalar o‘rtasida farq borligini ko‘rsatadi.  Malaka va ko‘nikmalarning yuzaga kelishi – o‘zlashtirish jarayoni bo‘lib, ular asosida o‘kuvchida dunyoqarash, hulq-atvor, shaxs sifatlari tashkillashtirilgan ta’lim va mustakil ta’lim orqali shakllanadi.
O‘qish – o‘kituvchi va o‘quvchi o‘rtasida maqsadga yo‘naltirilgan jarayondagi o‘zaro ta’sir bo‘lib, uning natijasida o‘kuvchiga ta’lim, tarbiya berish, shaxsini rivojlantirish amalga oshiriladi.
Ta’lim texnologiyasi – bu  o‘kitish jarayonini tizimli yaratish, qo‘llash va belgilash usulidir. Bilimlarni o‘zlashtirishda texnik va insoniy resurslar hamda ularning o‘zaro ta’siri natijasida ta’lim shaklini optimallashtirish vazifasi ko‘yiladi.
Ta’lim texnologiyasi pedagogik texnologiyaning bir qismi sifatida yangi ta’lim tizimlari nazariyasi va loyihalash usullarini yaratish, ta’lim jarayonlarini boshqarishga yo‘naltirilgan. Ta’lim texnologiyasining asosiy vazifasi dars berish va o‘qitish jarayonini optimallashtirishdan iborat.
Texnologiya – bu maqsadga erishish usuli bulib, u ko‘zlangan natijaga olib kelishi yoki kelmasligi mumkin. Maqsadga erishish darajasi faqat texnologiyaga bog‘liq bo‘lib qolmay balki, pedagogning mahoratiga ham bog‘liq.
O‘qitish jarayonining texnologizasiyasi bu real o‘qitish tizimiga aniq innovasion usullarni, vosita, shakl va elementlarini transformasiya va joriy qilish jarayonidir.
O‘quv jarayonini modernizasiyalash jarayoni va kompyuter, audiovizual texnikalarni joriy etishning maqsadi, test nazoratlarida innovasion usullardan foydalanish, yangi bilimlarni o‘zlashtirishda va shakllantirishda videofilmlardan foydalanish, tajribalar o‘tkazishda yangi kompyuter dasturlaridan foydalanish bularning barchasi modernizasiya qilish mohiyatini anglatadi.
Kasbiy ta’lim tizimida o‘qitishning qanday texnologiyasini tanlash o‘quv jarayonining quyidagi xarakteristikalariga bog‘liq:
          o‘quv axborotining maqsadli yo‘naltirilganligi;
          o‘quvchilarning o‘zlashtirish imkoniyatlari darajasi;
          o‘qituvchining imkoniyatlari, o‘quv metodik salohiyati, o‘quv jarayonining uslubiy va texnik jihatdan jihozlanganligi;
          vaqt imkoniyatlari (80 minutdan kam yoki 80 minutdan ko‘p).
 O‘qitish texnologiyasining ta’lim maqsadlariga bog‘liq, ta’lim-tarbiya jarayonida maqsad tizim shakllantiruvchi omil bo‘lib hisoblanadi. Aynan shu omil ko‘zlangan natijaga erishishning mazmuni shakli va usullarini aniqlashga ta’sir ko‘rsatib, uning dasturi va yo‘nalishlarini aniq belgilaydi. Shuning uchun maqsaddan kelib chiqqan holda o‘qitish texnologiyasi tanlanadi:
          agar o‘qitish maqsadi o‘zlashtirish darajasidan yuqori bo‘lmasa, u holda o‘qitishning ana’naviy, ya’ni reproduktiv texnologiyasi qabul qilinadi, o‘qituvchi tushuntiradi, o‘quv qo‘llanmasi bilan ishlashni   o‘rgatadi, o‘rganilayotgan ob’yektni kuzatadi, amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha  tushuntirishlar olib boradi;
          agar ta’lim maqsadi faoliyatning asosiy algoritmlarini   o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, unda texnologiya reproduktiv-  algoritmik bo‘lishi maqsadga muvofiq;
          agar ta’lim maqsadi bo‘lajak mutaxassislarda tadqiqot, qidiruv, evristik faoliyat bo‘yicha tajribani shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, unda o‘qitish texnologiyasi evristik, ya’ni yangicha bo‘lishi, unda muammoli   masalalar, vaziyatli uyinlar, real loyihalashtirish, tipik bo‘lmagan ishlab   chiqarish vaziyatlarini tahlil qilish kabi o‘quv faoliyatining faol turlari   yuqori samara beradi va o‘quvchilarda malaka va tajribani shakllantiradi;
          agar ta’lim maqsadi ilmiy kadrlarni tayyorlashga qaratilgan   bo‘lsa, o‘qitish texnologiyasi ijodiy yo‘naltirilgan bo‘lib, o‘z ichiga qo‘yilgan masalalar bo‘yicha ilmiy baxslar, muammoli masalalar yechimini topish, munozara baxs kabi faoliyat turlarini o‘z ichiga oladi. Aniq tadqiqotlar buyicha tahlil, ularning natijalarini umumlashtirish va tegishli xulosalar qilish mustaqil ravishda bajariladi.
O‘qitish texnologiyasini tanlash va ishlab chiqarish kasbiy oliy ta’lim uchun juda muhim bo‘lib, o‘qitish maqsadlaridan kelib chiqqan holda, turli texnologiyalarni dars jarayonida qo‘llash maqsadga muvofiq. Bo‘lajak mutaxassislarning kasbiy sifatlarini shakllantirish uchun fan va ishlab chiqarish integrasiyasi asosida o‘qitish didaktik tamoyillariga rioya qilish kerak. Bu tamoyillarni amalga oshirish uchun o‘quv fanini ilmiy anglash asosida modellashtirish muhim hisblanadi. Uning asosiy funksiyasi fanning mazmuni, kelib chiqishi, rivojlanishi va o‘quv fanining strukturasiga bog‘liq. Fanni o‘qitish metodologiyasi, uni mantiqiy tuzish yangi usullarini shakllantirish va rivojlantirish orqali fan va ishlab chiqarish integrasiyaga erishiladi.
O‘qitishning kasbiy-ijodiy yo‘naltirilganligi talabalarni ilmiy-texnik, ijodiy ish qilishda tajriba orttirishiga yo‘naltirilgan uslublar orqali bo‘lajak mutaxasislarni, nafaqat ularning ish xarakteri va talablariga javob berishini shakllantirib mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarga moslashishini ta’minlaydi, hamda qo‘yidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
1. O‘z intellektual imkoniyatlarini yuqori darajada amalga oshira olish, ijodiy potensialini imkoni boricha tashabbus va tadbirkorlikka yo‘naltirish, ilmiy-texnik bilimlarni uzluksiz ravishda oshirib borish, murakkab masalalarni bazor iqtisodiyati sharoitida hal qila olish, yuqori raqobatli bazor iqtisodiyoti shariyatida bo‘lajak mutaxassislarni kasbiy faoliyati darjasida raqabotbardosh etib tayyorlash oliy ta’lim muassasasining muhim missiyasi bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun ham o‘qitish texnologiyalari talabalarda ijodiy yo‘naltirilgan faoliyatni rivojlantirish, vaziyatli muammolarni guruh bo‘lib «konsilium» usuli bilan qaror qabul qilish, jamoa bo‘lib muammolarni hal qilish va h.k.
2. O‘qitishning shaxsga yo‘naltirilganligi. Bu o‘qitish texnologiyasining tamoyili shaxsga yo‘naltirilganlikdir. Ta’lim jarayonida talaba sub’yekt sifatida qaralib, uning qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish o‘qituvchidan talab etiladi. Pedagogik ta’sirlar orqali ijtimoiy va individual muloqat orqali o‘qitish jaryonida shaxni shakllantirishga erishish, hamda har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini belgilash imkoniyati yaratiladi.
3. Bo‘lajak mutaxassisning mustaqil ta’lim tajribasini rivojlanti-rishga yo‘naltirilgan o‘qitish. Innovatsiyalarga yo‘naltirilgan ta’lim jarayonida Oliy kasbiy ta’limning shaxsni rivojlantirishga, uning ilmiy-texnikaviy va innovasion faoliyatini ijtimoiy buyurtmalar asosida shakllantirish bugungi kun talabidir. Bugingi mehnat bozorining talabiga javob berish uchun tayyorlanayotgan mutaxassislarni mukammallashtirilgan davlat standartlari asosida o‘qitish, innovasion ta’lim sohasini yaratish hamda raqabatbardosh ta’lim xizmati bozorini shakllantirish 21 asrning ta’lim sohasidagi vazifalardan sanaladi.
Shunday qilib, pedagogik innovasion texnologiyalarni ta’lim-tarbiya jarayonining global, o‘qish tizimi aniq yo‘naltirilgan boshqaruv modelini shakllantiruvi texnologiya deb qarash mumkin. Oliy ta’lim muassasida ko‘zlangan natijaga erishish uchun aniq yo‘naltirilgan texnologiyalar bilan bir qatorda an’anaviy pedagogik texnologiyalar ham, tor yo‘nalishdagi fan o‘qituvchilari tamonidan qo‘llaniladi. Pedogogik texnologiyalar doirasida yangi o‘qitish modellarini ishlab chiqish, loyihalashtirish va o‘quv jarayoniga joriy etish ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Universal innovatsiyalar ham mavjud, misol uchun ta’lim tizimida turli kompyuter dasturlaridan muvaffaqiyatli foydalanish butun dunyo bo‘ylab amalga oshirilgan, lekin, shunday innovatsiyalar ham mavjudki, ular ancha qiyinchiliklar bilan amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda ularning yangi ta’lim paradigmasiga mos kelish uchun, o‘zini maqsadli ravishda ijodiy shaxs sifatida shakllantirishni o‘rganish juda muhim hisoblanadi.
Innovasion ta’lim jarayonida o‘qituvchi va talaba pozisiyasining faolligi shundan iborat bo‘ladiki, ularning har biri o‘z faoliyatini va hatti-harakatining boshqaruv sub’yekti sifatida namoyon bo‘ladi. Umuman olganda, bu jarayonni talaba sub’yektining shakllanish jarayoni deb atash mumkin, chunki talaba shaxsi va uning kasbiy-texnologik madaniyati ta’lim jarayonining texnologik tashkillashtirilganligi natijasidir.
Ta’lim jarayonining «innovasion» texnologikligi talabani nafaqat ijtimoiy - kasbiy bilimlar bilan ta’minlaydi, balki unda kasbiga xos sifatlar shakllanishiga ham yordam beradi. Ta’lim jarayonining texnologiyasi uchta asosiy maqsadlarni hal qiladi:
Shuni takidlab o‘tish lozimki, o‘qituvchining innovasion faoliyatga tayyorligining ijtimoiy va kasbiy muhim sifatlari, nafaqat ta’lim muassasasidagi iqtisodiy va moliyaviy vaziyatga, balki bevosita bu sifatlarning talab etilganligi bilan bog‘likdir. Kasbiy jihatdan muvaffaqiyatli o‘qituvchilarning malakalari va kasbiy sifatlari zamonaviy oliy ta’limning asosiy talablaridandir(1.4-rasm). 
 
1.4-Rasm. O‘qitish texnologiyasini tanlashda o‘quv jarayonining asosiy jihatlari[1]
 
O‘quv jarayonini modernizasiyalash jarayoni va kompyuter, audiovizual texnikalarni joriy etishning maqsadi, test nazoratlarida innovasion usullardan foydalanish, yangi bilimlarni o‘zlashtirishda va shakllantirishda videofilmlardan foydalanish, tajribalar o‘tkazishda yangi kompyuter dasturlaridan foydalanish, bularning barchasi modernizasiyaning mohiyatini anglatadi.
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining Respublika ta’lim muassasalarida MOODLE tizimini joriy etish bo‘yicha tegishli qarorlar qabul qilingan. O‘quv jarayonini boshqarishda WEBga yo‘naltirilgan, ya’ni WEB muhitida ishlaydigan ta’limni boshqaruvchi maxsus dasturiy ta’minotlar mavjud. Bu dasturiy ta’minotlarning o‘ziga xos bo‘lgan tomonlari bor, ya’ni o‘quv jarayonining sifatiga ta’sir qiladigan ma’lum bir imkoniyat, xususiyat va funksiyalari mavjud.
Ta’lim tizimi jarayonida zamonaviy innovatsiyalarni qo‘llash usullarining asosi bu – o‘qitishning  yangi metodlarini qo‘llash, o‘quv jarayonini intensifikasiyalash sharoitida tahsil oluvchilar faoliyatini shakllantirish, zamonaviy texnikaviy axborot vositalari va mashg‘ulot tuzilmasini tashkillashtirish va rejalashtirishda o‘qituvchilarni hamda tahsil oluvchilarning psixologik xususiyatlarini bilishini taqozo etadi.
O‘qitishning yangi metodlari – bunda  innovatsiyalarni kiritishda birinchi galda, mashg‘ulotni majmuaviyligidir, ya’ni bir mashg‘ulotda materialni ma’ruzaviy bayon etish va amaliy ishlarni o‘tkazishni birga qo‘shib olib borish hisoblanadi. Shu bilan birga, amaliy mashg‘ulotlar soatlarini oshirish yo‘llari, ta’lim berishni o‘z vaqtida to‘g‘rilash uchun har bir mashg‘ulotda o‘qish – o‘rganishning  borishini bosqichma-bosqich nazorati, talabalar harakatini muammoli va o‘yinli vaziyatlar yo‘li bilan faollashtirish, o‘qitishni individuallashtirish va o‘zaro o‘rganish uchun sharoitlarni yaratish, talabalar tomonidan aniq ishbilarmonlik rolli vazifalarni bajarish, innovasion ko‘nikmalarni shakllantirish bo‘yicha maxsus amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazishni kiritishimiz mumkin.
Mashg‘ulot tuzilmasini tashkillashtirish va rejalashtirish-o‘quv jarayonini innovasion tizimda o‘tkazish maqsadida bir fan bo‘yicha mashg‘ulot o‘tkazish uchun butun o‘quv kuni yoki boshqa fanlar bilan almashmaydigan bir necha o‘quv kun sharoitlari yaratilishi talab etiladi.
1.5-Rasm. Ta’lim jarayonida sifat samaradorligini oshirishda innovatsiyalarni joriy etishning asosiy vazifalari[1]
 
O‘qituvchilar tarkibi tomonidan har bir tahsil oluvchilarning psixologik xususiyatlarini bilishida albatta ta’lim va tarbiyada individual yondashuvni ta’minlash uchun muhim masaladir. Guruh a’zolarini psixologik xususiyatlarini tushunish mos keladigan o‘qitish metodikasini tanlash imkonini beradi. Bunga pedagog innovasion yondashuvi , talabalarni individual xususiyatlarini hisoblagan holda o‘quv guruhlarini yaratish yo‘llarini yo‘naltirishdan iborat.
Ta’lim jarayoniga innovasion yondashish ta’lim sifatiga erishish maqsadida o‘quv faoliyatini optimallashtirishning asosiy omillaridan hisoblanadi, hamda o‘qituvchilarni yangi pedagogik yondashuvlarni izlashga undaydi.
Ta’limdagi innovatsiyalar o‘qituvchi tomonidan o‘qitish davomiyligini o‘zgartirmasdan, bilim sifatiga bo‘lgan talabni pasaytirmasdan katta hajmdagi o‘quv axborotini yetkazish imkonini beradi.
Oliy ta’lim tizimining innovasion metodlaridan biri muammoli ta’lim hisoblanadi va u ijodiy jarayonni aks ettiradi, unda talaba nostandart o‘quv topshiriqlarni yechib, yangi bilim, ko‘nikmalarni o‘zlashtiradi. Muammoli ta’lim talabaga zarur ijodiy malakalarni hosil qilishga imkon beradi.

[1]Назарий маълумотлар асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилган. 
Ижтимоий  фанлар, маҳаллий ва хориждаги илғор  илмий  билимлар
Жаҳон замонавий  ўқитиш  тажрибаси
Ижтимоий ривожлантириш ва ўқитиш амалиётининг  тенденциялари
Илм-фан ва таълим дастури бўйича энг яхши амалиётлар
Ижтимоий  фанлар, маҳаллий ва хориждаги илғор  илмий  билимлар
Жаҳон замонавий  ўқитиш  тажрибаси
Ижтимоий ривожлантириш ва ўқитиш амалиётининг  тенденциялари
Илм-фан ва таълим дастури бўйича энг яхши амалиётлар
Ижтимоий  фанлар, маҳаллий ва хориждаги илғор  илмий  билимлар
Жаҳон замонавий  ўқитиш  тажрибаси
Ижтимоий ривожлантириш ва ўқитиш амалиётининг  тенденциялари
Илм-фан ва таълим дастури бўйича энг яхши амалиётлар