06.08.2025
21:44

1.3. OTMlarda innovasion faoliyatni boshqarishda rivojlangan mamlakatlar tajribalari va ijobiy tomonlarini qo‘llash usullari

Innovasion faoliyat mamlakatlarning iqtisodiy o‘sishi va rivojlanishining asosiy omillaridan biridir. Zamonaviy dunyoda innovasion texnologiyalar, mahsulot va xizmatlar jahon bozorida raqobatbardoshlikning asosi hisoblanadi. Rivojlangan mamlakatlar muvaffaqiyatli innovasion siyosati tufayli bu sohada yetakchilik qilmoqda, bu esa ularni raqobatchilardan oldinda ushlab turadi.
AQSHda innovatsiyalar sektori iqtisodiyotda asosiy rol o‘ynaydi. Mamlakatda innovasion faoliyat tufayli yuqori natijalarga erishgan dunyoda taniqli kompaniyalar ko‘p. Masalan, Amazon, Apple, Google, Fasebook va boshqalar. AQSH hukumati yangi texnologiyalarni tadqiq qilish va ishlab chiqish uchun katta mablag‘lar ajratish orqali innovatsiyalarni faol qo‘llab-quvvatlaydi.
Yaponiya ham dunyodagi eng innovasion mamlakatlardan biridir.                     U nanotexnologiya, robototexnika va boshqa ko‘plab sohalarni rivojlantirdi. Yaponiya tadqiqot va ishlanmalarga sarmoya kiritishda, kichik va o‘rta korxonalarni qo‘llab-quvvatlashda ayniqsa faol.
Yevropa davlatlari ham innovatsiyalarni rivojlantirishda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishmoqda. Masalan, Shvesiya innovatsiyalar indeksi bo‘yicha dunyoda ikkinchi o‘rinda turadi. Mamlakatda innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirishdan keng foydalanish imkonini yaratishga qaratilgan siyosat faol amalga oshirilmoqda .
Yevropada oliy ta’lim va fanni isloh qilinishining maqsad va vazifalari to‘g‘ridan-to‘g‘ri ikkita asosiy hujjat – Bolonya deklaratsiyasi va Lissabon konvensiyasi orqali amalga oshiriladi.
Ushbu me’yoriy-huquqiy hujjatlar asosida shunga mos holda Bolonya jarayoni va Lissabon strategiyasi ishlab chiqilgan. Islohotning ushbu ikki konsepsiyasi maqsadi oliy ta’lim sifatini doimiy yaxshilashga, mehnat bozorida bitiruvchilarning raqobatbardoshligini oshirishga, ta’lim sifati va amaliy ta’lim xizmatini samarali biriktirishga qaratilgan, umumiy fundamental tamoyillarga asoslangan, birlashgan Yevropa oliy ta’lim hamjamiyatini yaratishdan iborat.
Lissabon konvensiyasida asosan Yevropada ta’limning davri, kompetensiyasi, malakalariga qo‘yilgan talablar, ta’lim sifati, uni umumiy talablarga javob berishi, nazorati, jarayonni amalga oshirish va natijalarini tan olish kabi masalalarda hududiy birlashish kelishilgan.
Bolonya deklaratsiyasida Yevropa OTMlarida kadrlar tayyorlash, uni ta’lim tizimida birlashtirishga yordam berish hamda ta’lim va fanga oid raqobatbardoshlikni oshirish maqsadida quyidagi vazifalar qayd etilgan :
ikki bosqichli ta’limni joriy etish;
kredit tizimini joriy etish va uni tan olish;
safarbarlik va mobillikni kengaytirish;
bitiruvchilarning ish bilan ta’minlanishini yaxshilash;
Yevropa ta’lim tizimi sifatini ta’minlash;
aspiranturani oliy ta’limning umumiy tizimiga kiritish;
oliy ta’limda “Yevropa o‘lchovlari”ni shakllantirish;
Yevropa oliy ta’limini raqobatbardoshligini va sifatini oshirish;
oliy ta’limning ijtimoiy rolini oshirish, uning ommabopligi, qo‘shimcha ta’lim tizimini rivojlantirish;
Yevropada bilimlarga asoslangan jamiyatni shakllantirishda Yevropa oliy ta’lim va Yevropa ilmiy-tadqiqot hamjamiyatlarini birlashtirish. Yuqorida keltirilgan vazifalarni amalga oshirish maqsadida quyidagi bosqich va vositalar ishlab chiqilgan:
  tushunish va solishtirishga qulay hamda mos keladigan ilmiy darajalar tizimini joriy etish;
oliy ta’limga uch bosqichli ilmiy daraja tizimini kiritish;
diplom ilovasini tadbiq etish;
umumiy sifat mezonlarini ishlab chiqish.
Yevropada OTMda sifatni ta’minlash mexanizmi – bu natijaga qaratilgan ta’lim tizimini boshqarishning asosiy tashkil etuvchi omili bo‘lib hisoblanadi. Mazkur mexanizm diplomlar va darajalarni solishtirish, hamda raqobatbardoshlikni oshirishni ta’minlaydi. Yevropa ta’limi tizimida sifatni ta’minlash hisobiga, jahon bozorida raqobatbardoshlikni oshirishga erishiladi.
Hozirgi vaqtda ko‘plab Yevropa mamlakatlarida sifatni ta’minlash mexanizmlari ishlab chiqilgan bo‘lib, tizimda akkreditatsiya va tashqi hisobotlarni formal mexanizmini amalga oshirish yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, bir qator omillar ta’sirida amalga oshadi :
ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish va iqtisodiy sohalarda globalizatsiya va raqobatning o‘sishi;
  OTMni “ommaviylashuvi” – kengayishini  hisobga olgan holda, aniq standart talablarining ko‘yilish ehtiyoji;
  OTMlar faoliyatining maqsadi, vazifalari va kutilayotgan natijalarini aniqlashda ish beruvchilar – korxonalarning  faol ishtiroki va qiziqishi;
  Oliy ta’limga davlat sarf-harajatlarining qisqartirilishi bilan bir vaqtda, bu maqsadlarda jamoatchilik sarf-harajatlari samaradorligiga talabning ortishi;
  OTMlar faoliyati “shaffofligi” va ularning o‘z faoliyatlari natijalari bo‘yicha jamiyatga hisobot berishi;
  talabalar va professor-o‘qituvchilar tarkibi mobilligini kuchaytirish;
  nodavlat sektorning OTMdagi faolligi.
Birinchilardan bo‘lib, sifatni rasmiy baholashni Yevropa davlatlaridan Buyuk Britaniya, Fransiya va Niderlandiya davlatlari boshlab berdilar. 1998 yilda ta’lim bo‘yicha Yevropa Ittifoqi Kengashi OTMda sifatni ta’minlash hamda shu yo‘nalishda sifat va hamkorlik qilishni ta’minlash tizimini tuzish bo‘yicha Yevropa hamkorligi tavsiyalarini qabul qildi. Shuningdek, Yevropa Komissiyasi OTMda sifatni ta’minlash Yevropa tarmog‘ini qabul qilishni qo‘llab quvvatladi.
Hozirgi kunda deyarli barcha Yevropa davlatlari OTMlarida sifatni ta’minlash va nazorat qilishning rasmiy ta’sis etilgan maxsus tizimlari – agentliklari mavjud. Lekin, ushbu OTMlarda sifatni ta’minlash va akkreditatsiyalash agentliklarining faoliyatida o‘ziga xos o‘xshashliklar va farqlar borligini ko‘rsatib o‘tishimiz kerak. Bu farqlar sifatni boshqarish, baholash uslublari va vositalari, etalon va kriteriylar, standartlardan foydalanish va boshqalarda bo‘lishiga qaramay, asosiy tendensiya dasturlarni baholash, ularni akkreditatsiyasi va institusional tekshiruvlarda sifatni ta’minlashning ichki va tashqi standartlarining mavjudligi bo‘lib qolmoqda.
Oliy ta’limda sifatni ta’minlash va uni baholash kadrlar tayyorlash jarayonini eng muhim qismi bo‘lib, ushbu sohada hamkorlik kutilgan maqsadga muvofiq bo‘lgan natijalarni beradi. Ushbu qismda OTMda umumiy jarayon – sifatni ta’minlash, uning nazorati, baholashning ichki va tashqi turlari ko‘rib chiqiladi.
OTMda sifatni ta’minlash standartlarining o‘z tamoyillari va amalga oshirish tartibi mavjudki, uni amalga oshirishga mas’ul bo‘lgan tashkilotlar salohiyati buni ta’minlashni kafolatlaydi. Bundan tashqari tashqi mustaqil tashkilotlar xulosasi ham jarayonga ob’yektiv va to‘g‘ri baho berilishini ta’minlaydi. Manfaatdor tomon sifatida buyurtmachilar vakillari, bo‘lajak kadr sifatida talabalarning ta’lim jarayoni sifatni nazorati va baholashidagi ishtiroki ta’lim tizimi nazorati va baholanishini to‘g‘ri va samarali amalga oshirish imkoniyatini beradi. Demak, sifat monitoringi, ma’lumotlar to‘planishi va tahlili hamda jarayonni to‘g‘ri tashkil qilish, uni boshqarish va yaxshilash bo‘yicha amaliy tavsiyalar berish imkonini yaratadi. Jarayon monitoringi va tahlil natijalarining shaffofligini ta’minlash ham muhim ahamiyatga ega. Chunki bu turli asossiz mish-mishlarni va sub’yektiv xulosalarning oldini oladi. Bu kabi baholashlar asosan ichki baholashni tashkil etadi .
OTMlarni xalqaro darajada sertifikatsiyalash, uning mohiyati va jarayon xususiyatlari talablari va natijalari ISO rasmiy hujjatlari va bu haqidagi maqolalarda to‘la tahlil qilingan
Sifatni ta’minlashning tashqi nazorati va monitoringi mustaqil, tan olingan va ixtisoslashgan agentliklar tomonidan amalga oshiriladi. Bunday agentliklar e’tiborini sifatni ta’minlashning ichki nazorati, monitoringi natijalariga qaratish va jarayon samaradorligini ta’minlashning boshqa omillarini tekshirish, ularni bajarilish darajasini baholashga qaratadilar. Masalan, Yevropa Ittifoqi hududida davlatlar tomonidan tan olingan kompetentli agentliklar mavjud bo‘lib, ularga ta’lim tizimini, shu qatori OTMda jarayon sifatini nazorat qilish, baholash va tegishli tavsiyalar berish huquqi beriladi.
Oliy kasbiy ta’lim faoliyatini boshqarish – bu keng qamrovli ijtimoiy hodisa bo‘lib, ijtimoiy siyosatning muhim sohalaridan biri hisoblanadi. Ijtimoiy siyosatning eng ko‘zga tashlanib turadigan muhim vazifalaridan biri esa – bu kishilarning farovon turmush tarzini ta’minlashdan iborat bo‘lib,  u har bir shaxsning sifatli bilimlarni, yuqori kasbiy mahorat va ko‘nikmalarni egallagan shaxs sifatida jamiyatda o‘zining munosib o‘rnini topishini ko‘zda tutadi .
1917 yilda ta’lim olishga bo‘lgan huquqni konstitutsiya darajasida mustahkamlagan birinchi davlat Meksika bo‘ldi. Unda xususan, barcha uchun boshlang‘ich ta’limning bepul bo‘lishi tizimi joriy etilishi belgilangan.
Fransiya Konstitutsiyasi preambulasida barcha darajadagi jamoatchilik bepul va dunyoviy ta’limni tashkil etish davlatning burchi hisoblanishi belgilandi.
Yaponiya Konstitutsiyasi 26-moddasida barcha o‘z qobiliyatiga muvofiq holda, qonunda belgilangan tartibda ta’lim olishda teng huquqlarga ega deb belgilangan.
Ispaniya Konstitutsiyasi 27-moddasiga ko‘ra, barcha fuqarolar ta’lim olish huquqiga ega. Universitetlar avtonomiya huquqidan foydalanadilar. Davlat hokimiyati ota-onalarning o‘z bolalariga ularning diniy va ahloqiy ishonchiga mos keladigan ta’limni berish huquqlarini kafolatlaydi.
Italiya Konstitutsiyasi 33-34-moddasiga binoan, maktab barcha uchun ochiqdir. Loyiq va qobiliyatli o‘quvchilar garchand, ular tegishli mablag‘dan mahrum bo‘lsalarda, maktabning yuqori darajalariga o‘tish huquqiga egadirlar. Respublika ta’lim masalalari bo‘yicha umumiy normalar o‘rnatadi va barcha darajadagi hamda turdagi davlat maktablarini ta’sis etadi. Xususiy tashkilot va shaxslar davlat hisobidan moliyalashtirilmaydigan maktablar va ta’lim institutlarini ta’sis etish huquqiga ega.
 Germaniya Konstitutsiyasi 7, 12-moddalariga ko‘ra, barcha nemislar o‘zlari uchun ta’lim olish joyini erkin tanlash huquqiga egadirlar. Barcha maktab ishlari davlat nazorati ostida bo‘ladi, xususiy maktablar ochish huquqi kafolatlanadi. Davlat maktablarini almashtiruvchi xususiy maktablar davlat ruxsatini talab qiladi va yerlar qonunlariga buysunadi. Bolalarni tarbiyalashga vakolatli shaxslar o‘z farzandlarini diniy ta’limda ishtirok etishini hal qilish huquqiga ega bo‘lib, diniy ta’lim davlat maktablarida majburiy predmet hisoblanadi.
Gresiya Konstitutsiyasi 16-moddasiga muvofiq,barcha greklar davlat o‘quv muassasalarining barcha bosqichlarida bepul ta’lim olish huquqiga egadirlar. Oliy ta’lim muassasalarining xususiy shaxslar tomonidan ta’sis etilishi ta’qiqlanadi. Bepul oliy ta’lim davlat oliy ta’lim muassasalarida olinadi, ularning o‘qituvchilari davlat xizmatchilari hisoblanadi hamda lavozimidan xizmat muddati tugaganiga qadar faqatgina xizmat tartibida ozod etilishi mumkin. Oliy ta’lim muassasalari o‘zini o‘zi boshqarishdan foydalanadilar, biroq davlat nazorati ostida bo‘ladilar.
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi 42-43-moddalariga muvofiq, har bir shaxs ta’lim olish huquqiga ega. Davlat va munisipal ta’lim muassasalarida va tashkilotlarida maktabgacha, asosiy umumiy va o‘rta kasbiy ta’lim bepulligi va umumochiqligi kafolatlanadi. Asosiy umumiy ta’lim majburiy. Ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar bolalar tomonidan asosiy umumiy ta’lim olinishini ta’minlaydilar. Har bir shaxs davlat yoki munisipal ta’lim muassasasi va tashkilotida tanlov asosida oliy ta’lim olish huquqiga ega.
AQSH Qonunlar majumasining 20-tituli (“Ta’lim”) Federal normativ-huquqiy hujjatlar Kodeksi 34-tituli bilan ta’minlanadi, xususan, u akkreditatsiya bo‘yicha agentlik huquqiy maqomini, federatsiya va shtatlar o‘rtasida kelishuv qoidalarini, shtatlarning oliy ta’limni moliyalashtirishdagi ishtirokini va boshqa masalalarni tartibga soladi.
Buyuk Britaniyaning ta’lim to‘g‘risidagi qonunlarini shartli ravishda maxsus va boshqa qonun hujjatlariga bo‘lish mumkin. Maxsus qonunlarga, ya’ni asosan ta’lim sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlarga – “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun kiradi. Hozirgi vaqtda Angliyada bu ta’lim sohasidagi bosh normativ-huquqiy hujjat hisoblanadi .
 Germaniyada “O‘qish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatish to‘g‘risida”gi Federal qonunga ko‘ra, agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat xarajatlarini ko‘tara olmasa, ular moliya yordamini oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo‘shib berilsa, ikkinchi yarmi qarz tariqasida beriladi.
Janubiy Koreyada “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuniga ko‘ra, barcha – davlat tasarrufidagi va xususiy oliy o‘quv yurtlari ta’lim vazirligi va mehnat resurslarini rivojlantirish xizmati tomonidan boshqariladi. Boshqa masalalar bo‘yicha universitetlar Koreya Universitet ta’limi kengashi tamoyillariga tayanadi.
Xitoyda ta’lim jarayoni va uni boshqarish “Xitoy Xalq Respublikasining ta’lim to‘g‘risida”gi, “Xitoy Xalq Respublikasining majburiy ta’lim olish to‘g‘risida”gi, “Xitoy Xalq Respublikasining oliy ta’lim to‘g‘risida”gi, “Xitoy Xalq Respublikasining kasbga yo‘naltirilgan ta’lim to‘g‘risida”gi, “Xitoy Xalq Respublikasining o‘qituvchilar to‘g‘risida”gi qonunlari, “Xitoy Xalq Respublikasida ilmiy darajalar to‘g‘risidagi yo‘riqnoma”si bilan boshqarilib, ular bilan bir qatorda XXR Davlat Kengashi “Nogironlar ta’limi xususida”gi nizom, “Ta’limdagi muvaffaqiyatlari uchun taqdirlash to‘g‘risida”gi nizom, “O‘qituvchilar mandati xususida”gi nizom, “Bolalar bog‘chalarini boshqarish haqida”gi nizom va boshqa (jami 10 ta) turli xil qarorlar asosida amalga oshiriladi.
Janubiy Koreyada oliy ta’lim OTMlarining quyidagi turlari bo‘yicha namoyon etiladi: universitetlar, kollejlar, pedagogik institutlar, kunduzgi va sirtqi universitetlar. Koreya OTMlari, shuningdek, davlat va xususiyga bo‘linadi:
Janubiy Koreya oliy ta’lim tizimida bakalavr darajasi - 4 yil o‘qigandan keyin, tibbiyot fakultetlari uchun - 6 yil; magistr darajasi-magistraturada o‘qish 2 yil; doktorlik darajasi - 4 yil o‘qish va tadqiqot ishlarini olib borish, hamda bitiruv imtihonlari va dissertatsiya himoyasidan keyin fan doktori darajasi beriladi. Xorijiy talabalardan OTMlarga kirishi uchun o‘rta ma’lumot to‘g‘risidagi attestat va ingliz tilini bilish to‘g‘risidagi xalqaro sertifikat IELTC (5,5 ball) yoki TOEFL(500 ball) talab etiladi .
Germaniya oliy ta’lim tizimining asosiy tamoyili - bu “akademik erkinlik”-tizimi, ya’ni har bir talabaning o‘zi diplomiga kiradigan, hohlagan predmetlarni mustaqil tanlash erkinligining mavjudligidir. Universitetlarda har bir semestrda ma’ruzalar 14-20 haftadan va ma’ruzasiz haftalarda talaba mustaqil ilmiy tadqiqot bilan shug‘ullanadi. 
Germaniya OTMlariga qabul yiliga 2 marotaba, bahorda yozgi semestrdan oldin va kuzda qishki semestrdan oldin bo‘lib o‘tadi. Abituriyentlar oliy o‘quv yurtlariga kirishdan oldin tanlov asosida pulli tayyorlov kurslariga qatnashishlari mumkin. Germaniya abituriyentlaridan farqli o‘laroq, xorijliklar OTMlariga kirishida nemis tilidan majburiy imtihon topshirishlari zarur. Xorijiy talabalar jami talabalarning 12 foizni tashkil etadi.
Germaniya o‘z milliy oliy ta’lim tizimini ancha ehtiyotkorlik bilan isloh qilmoqda. 1998 yilgi «Oliy ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunda Boloniya deklaratsiyasini amalga oshirish uchun zaruriy talablar minimumi mustahkamlandi, ularga milliy ta’lim tizimini to‘ldiruvchi talablar maqomi berildi. Shu tariqa Germaniya oliy o‘quv yurtlariga talabalar tayyorlash shaklini tanlash huquqi berildi, ya’ni ular bakalavrlar va magistrlar tayyorlashning klassik yoki yangi Yevropacha variantini tanlash imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Ikkinchi variant uchun qonun hujjatlarida dasturlar va kurslarni akkreditatsiya qilishning yangi mexanizmlari, shuningdek ta’lim sifatini baholash yangi tizimi nazarda tutilgan. Qonun yo‘li bilan mustahkamlangan tashabbuslar ham federal hukumat, ham yerlarning hukumatlari tomonidan qo‘llab-quvvatlandi, buning natijasi o‘laroq islohotlarni tarkibiy jihatdan qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan dasturlar va loyihalar ishlab chiqildi va amalga oshirilmoqda.
Oliy o‘quv yurtlarida kadrlar tayyorlash ta’lim tizimini isloh qilishning jahonda tan olingan, tajribada isbotlangan  modellar mavjud. Bular AQSH, Fransiya, Germaniya va Yaponiya mamlakatlarining modellaridir. Ular, garchi, umumiy qoida va yo‘nalishlar bo‘yicha bir-biriga yaqin bo‘lsa-da, lekin mavjud mamlakatlarning hozirgi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy holati, milliy xususiyatlari hamda fuqarolarning yashash sharoitidan kelib chiqib, farq qiladi. Masalan, Yaponiya ta’lim tizimida «Oila» omiliga katta e’tibor berilgan. Amerika yoki Fransiyada esa mahalliy sharoitdan kelib chiqqan holda, pullik maktablar joriy etilgan. Lekin, ayrim mamlakatlarda o‘zini oqlagan va samara bergan modellarni o‘zga davlatlar uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘llab yoki tatbiq etib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham, rivojlangan mamlakatlar tajribalari chuqur o‘rganilib, milliy hamda O‘zbekiston respublikasiga xos bo‘lgan xususiyatlar, sharoitlar inobatga olingan holda, kadrlar tayyorlash tizimining yangi modeli ishlab chiqildi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish tizimlari yaxlit ma’rifiy-tarbiyaviy, ijtimoiy-ma’naviy iyerarxiyasining uzviy mushtarakligidan tashkil topgan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ta’lim tizimining samaradorligi uning raqobatbardosh bo‘lishi juda ko‘p omillarga bog‘liq bo‘lib, ular ichida boshqaruv funksiyalari alohida ahamiyat kasb etadi. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqkan holda, Respublikamizda ta’lim tizimini innovasion boshqarish oldidagi vazifalar quyidagilardan  iborat:
ta’lim tizimidagi islohatlarni  ta’lim to‘g‘risidagi va kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risidagi qonunlarda belgilangan vazifalar asosida bajarish uchun malakali kadrlarni tayyorlash;
ta’lim tizimini innovasion boshqarishning nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish  va amaliyotga tadbiq etish;
ta’lim sohasi boshqaruv tuzilmasi va boshqaruv bo‘g‘inlaridagi innovasion menejment funksiyalarini o‘rganish;
jahon oliy ta’limi tajribalaridan kelib chiqqan holda ularning ilg‘or usullarini  innovasion boshqaruv tizimiga joriy etish va ta’lim tizimini raqobatbardoshligini ta’minlash;
oliy ta’lim tizimi yuqori va o‘rta bo‘g‘in kadrlarini mehnat bozorida raqobatbardoshligini ta’minlash va talabga ega bo‘lishini muvofiqlashtirish;
ta’lim tizimi sifatini halqaro standartlarga mos kelishini belgilaydigan me’zonlarini tahlil qilish va ular asosida Davlat ta’lim standartlarini zamonaviylashtirish;
ta’lim menejmentini takomillashtirish asosida kadrlar mobilligi va raqobatbardoshligini oshirishga yo‘naltirilgan innovasion vazifalarni izchil amalga oshirish.
OTMda har qanday yangilik kiritishning asosiy maqsadi ta’lim sifatini yaxshilash deb ta’kidlashimiz mumkin. Zamonaviy ta’lim muhiti an’anaviy va innovasion turdagi pedagogik jarayonlardan iborat ekanligini hisobga olgan holda, ta’lim xizmatlarida innovatsiyalarning rivojlanishini  quyidagi besh bosqichga ajratishimiz mumkin:
 ta’lim xizmatlarini taqdim etishda ma’lum turdagi innovatsiyalarni qo‘llash tashabbusi yoki yangiliklarni qo‘llash zarurati yuzaga chiqadi. Bunda OTM rahbariyati yoki jamiyat ta’lim xizmatlarini yangi turlariga ehtiyoj sezganda, tashkilotni istiqbolli rejalari tuzilganda yoki modernizatsiya qilish dasturi asosida 1-bosqich yuzaga keladi.
ikkinchi bosqich nazariy bo‘lib, u ko‘pincha pedagogik-psixologik tahlil asosida innovatsiyalarni o‘zlashtirish yoki asoslash asosida boradi. Ushbu bosqich eng qiyin va ma’suliyatli bo‘lib, aynan shu bosqichda innovatsiyalarni qo‘llash yoki qo‘llamaslik masalasi hal bo‘ladi. Shu bilan birga bu bosqich qo‘llash rejalashtirilayotgan innovatsiyalarni axborot ta’minotini ta’minlab beradi. Aynan shu bosqichdagi muhim qarorlar pedagogik faoliyatga innovatsiyalarni qo‘llashning muvaffaqqiyatini ta’minlab beradi.
uchinchi bosqich tashkiliy–amaliy bosqich bo‘lib, unda oliy ta’limda innovatsiyalarni qo‘llash uchun kerakli tashkiliy va amaliy muhitni shakllantirish va yangilikni qo‘llash imkonini beradi. Bunda tashkiliy ishlardan ko‘pincha tajriba guruxlari, laboratoriya va eksperimental  xonalar, kerakli asbob–uskunalar, o‘quv jihozlari va texnika vositalari bilan ta’minlanadi.
to‘rtinchi bosqich tahliliy bosqich bo‘lib, unda qo‘llanilayotgan yoki tajriba qilinayotgan innovasion loyixa va model tahlil qilinadi hamda dastlabki natijalar olinadi. Ushbu bosqichda innovasion jarayon qanday amalga oshayotgani, uni qaysi darajada – bir fan darajasida, yo‘nalish yoki butun bir OTM o‘quv jarayonida qo‘llash ishlari aniqlanadi.
beshinchi bosqich tatbiq etish bosqichi bo‘lib, bu balki tajribaviy bo‘lishi, so‘ng dastlabki natijalardan so‘ng to‘liq amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu bosqichlar innovatsiyalar samaradorligini va yutug‘ini belgilab beradi hamda quyidagi  uchta omillarga bog‘liq bo‘ladi:
innovasion texnologiyalar qo‘llayotgan ta’lim muassasasining  moddiy-texnik bazasi holatiga;
rahbarlar va pedagoglarning kvalifikatsiyasi, ularning innovasion moyilligi, yangiliklarga bo‘lgan munosabati va ijodiy faolligiga;
       ta’lim muassasasi jamoasini ma’naviy va ahloqiy muhitiga.
Innovatsiya uchun asos bo‘lib xizmat qiluvchi fundamental g‘oya va bilimlarni amalda qo‘llash:
  istiqboli bo‘lmaydigan loyihalarni aniqlab olish va to‘g‘ri qaror qabul qilishga;
  innovasion g‘oyani amaliyotga tatbiq etish jarayonini yanada takomillashtirishga;
  yangilikni   texnologik xususiyatlariga, boshqaruv va tashkiliy faoliyat yuritish uchun mas’ul bo‘lgan tizimlarning tavsifiga moslashtirishga imkon beradi.
Innovasion salohiyatning moliyaviy resurslari oqilona boshqarishning asosiy vazifalariga:
innovatsiyalarni joriy etish uchun talab etiladigan moliyaviy resurslarning kelib tushishini ta’minlash;
moliyaviy resurslarning innovasion jarayonlarga mos holda ta’minlanish sharoitini yaratish;
innovasion jarayonlarning amalga oshirilishini takomillashtirish;
  innovatsiyalarning yaratilishi uchun shart-sharoit yaratib berish va rag‘batlantirish;
  mavjud innovasion tizimning funksional faoliyati va rivojlanishi
bilan bog‘liq turli xil extiyojlarga mos keladigan innovasion
loyixalarning yaratilishiga ko‘maklashish;
innovasion loyixalarning xarajatlarini optimalligi va samaradorligini ta’minlash vazifalarini kiritishimiz mumkin.
Yuqorida tadqiq etilgan xorijiy OTMlarda innovasion faoliyatni boshqarish tajribalarining O‘zbekiston OTMlariga tadbiq etish mumkin bo‘lgan ijobiy va salbiy tomonlari tahliliga asoslangan holda, xulosa  qiladigan bo‘lsak, bugungi kundagi yuqori raqobatbardosh va oliy malakali mutaxassislarni tayyorlash sifati bunday oliy ta’lim xizmatini ko‘rsatishga tayyorlik darajasi bilan bog‘liq bulib, bunday xizmatlarni ko‘rsatish davomidagi harakatlar professor-o‘qituvchilar uchun me’yoriy odatga aylanishi, zarur holda mana shunday faoliyatga tayyorlik ham butun oliy ta’lim tizimida ayni paytlarda yuzaga kelgan tendensiyalarni hisobga olishi, pedagogik faoliyatni amalga oshiruvchi professor-o‘qituvchilar tarkibi ish faoliyatining nazariy-metodologik va metodik jihatlarini, oliy
 ta’lim mazmuni va uning murakkabligini, pedagogik faoliyatning jismoniy va psixik yuklamasini, shuningdek, oliy ta’lim xizmatlarini ko‘rsatishning o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olishi lozim bo‘ladi.